Mikser estradowy: jaki wybrać i na co zwracać uwagę? - cz. I

Mikser estradowy: jaki wybrać i na co zwracać uwagę? - cz. I

4 czerwca 2013, 10:47
autor: Maciej Żulczyk


Mikser audio, konsoleta - nieważne jak to nazwiesz, wiadomo, że jest to centralny punkt każdego systemu dźwiękowego; ośrodek dowodzenia, gdzie odbywa się kontrola poszczególnych źródeł dźwięku, zawiadywanie nimi i łączenie ich w koherentną całość, lub kilka osobnych takich całości, a następnie kierowanie dalej - do wzmacniaczy i głośników, urządzeń rejestrujących i tak dalej.

Mikserów jest wiele rodzajów i rozmiarów - od małych i prostych w obsłudze, służących do kontroli niezbyt potężnych systemów dźwiękowych, poprzez miksery DJ-skie i wielofunkcyjne do dedykowanych konsol studyjnych bądź estradowych. Zasada działania, funkcje kontrolne i wygląd każdego z nich są zbliżone; co je różni, to zakres oferowanych funkcji i przystosowanie do konkretnych działań i sytuacji.

Ten tekst będzie poświęcony mikserom zaprojektowanym z myślą o dźwięku na żywo i jest skierowany głównie dla tych rozważających kupno konsoli na scenę. Opisywanie wszystkich rodzajów konsol, a także dostępnych w nich funkcji (szczególnie w konsolach cyfrowych) to temat rzeka, dlatego postaram się skupić na najważniejszych zagadnieniach. Pierwsza część tekstu będzie poświęcona głównie konsolom analogowym.

Spis treści


Zobacz także:

 

Podstawy

Podstawowym celem miksera estradowego jest skupienie w jednym miejscu sygnałów dochodzących ze źródeł rozmieszczonych na scenie (instrumentów), kontrola ich brzmienia (korekta), głośności (suwaki) oraz pozycji w polu stereo tak, aby utworzyły one jeden, spójny i przyjemny w odbiorze zbiór zwany miksem. Każdy, nawet najmniejszy mikser analogowy bądź cyfrowy, posiada wejście mikrofonowe / line-in, podstawową korektę, pokrętło PAN, suwak i wyjście stereo, jednak do poważniejszych przedsięwzięć będzie potrzeba nieco więcej.

 

[img:2]

 

Aby móc ocenić mikser jako dobry, musi on spełniać kilka oczywistych wymagań: rzecz jasna, musi dobrze brzmieć; musi oferować odpowiednią ilość kanałów, tj. móc obsłużyć odpowiednią ilość źródeł; posiadać odpowiednie rodzaje złącz w wystarczającej liczbie; musi być wykonany solidnie, z dobrych części, a cała konstrukcja powinna być odporna na uszkodzenia; jego obsługa powinna być relatywnie prosta (pod warunkiem, że obsługujący wie, co robi), a interfejs w miarę czytelny i przejrzysty; musi oferować pożądany zakres funkcji i być zdolnym sprostać różnym wyzwaniom.

  

Wejścia i wyjścia sygnału

Pierwszym, głównym czynnikiem rozróżniającym konsole mikserskie jest ich rozmiar, a dokładniej - ilość wejść sygnału, a co za tym idzie, kanałów. Do obsługi imprezy, gdzie puszczana jest muzyka z kompaktu i potrzebny jest jeden mikrofon na zapowiedzi, zagrzewanie do zabawy i tym podobne, teoretycznie potrzebny jest mikser tylko z trzema kanałami i wyjściem stereo. Rzecz ma się inaczej z nagłośnieniem wieloosobowego zespołu muzycznego czy konferencji. W zasadzie im większe przedsięwzięcie, tym większa potrzebna konsola.

 

[img:3]

 

Po wprowadzeniu sygnału do konsoli i jego manipulacji, musi on zostać gdzieś skierowany, dlatego drugim istotnym czynnikiem jest liczba wyjść z konsoli. Główny output mixera to wyjście stereo, przeważnie w formie dwóch wyjść mikrofonowych: kanału lewego i prawego (L + R). Sygnał z nich kierowany jest do wzmacniaczy i głośników skierowanych na odbiorcę dźwięku (publiczność).

Do obsługi bardziej rozbudowanego systemu dźwiękowego, zawierającego odsłuchy sceniczne i realizatorskie, procesory sygnału czy urządzenia rejestrujące, potrzebne będą dodatkowe wyjścia. Do obsługi odsłuchów scenicznych oraz jednostek efektów cyfrowych używane są wyjścia Aux (ang. auxiliary: dodatkowe / pomocnicze). W zasadzie im więcej, tym lepiej. Każde takie wyjście obsługuje jeden dodatkowy miks i tak na przykład, by uzyskać cztery miksy sceniczne (dla: bębniarza, gitarzysty, basisty, wokalisty) oraz obsłużyć dwie jednostki efektów (cyfrowy pogłos oraz delay) potrzebne będzie 6 wyjść Aux. Tyle znajdziemy już w większych modelach. Do obsługi małych koncertów / imprez, wystarczą 2-3 takie wyjścia.

 

Niektóre przydatne złącza sygnału, jakie również można napotkać
w większych konsolach to:

 
  • Monitor / control room / headphone out, zgodnie z nazwą obsługujące odsłuch realizatorski i słuchawki;
  • Główne wyjście mono (C), będące sumą wyjść L i R, dające możliwość obsługi np. dodatkowych subwooferów lub odsłuchu;
  • Wyjścia Direct Out, umożliwiające wysłanie sygnału bezpośrednio z wejścia każdego kanału (zaraz po przedwzmacniaczu mikrofonowym), do zewnętrznych urządzeń rejestrujących. Umożliwia to wielośladową rejestrację występu i jego późniejszą edycję / miks (zobacz temat nagrywania live);
  • 2TRK out (two-track out), dodatkowe wyjście stereo L+R, które można skierować do np. dwuśladowego rejestratora;
  • Wyjścia podgrup (o tym nieco później);
  • Wyjścia matrycy (o nich również wspomnę w dalszej części tekstu);
  • Wyjścia 4-pin XLR na dołączane lampki oświetlające panel konsoli;
  • 2TRK In (two-track input), dodatkowe wejście stereo pozwalające na podłączenie odtwarzacza dźwięku (CD, MP3, i tak dalej), bez konieczności zajmowania głównych kanałów konsoli;
  • Talkback In - dodatkowe wejście na mikrofon realizatora do kontaktu z wykonawcami, obecne, znowu, aby nie musieć używać do tego celu jednego z głównych kanałów;
  • Wyjścia cyfrowe: USB / FireWire (jak niektóre miksery z wbudowanym interfejsem audio), SPDIF czy wyjścia optyczne ADAT / Toslink.

 

[img:12]

 

Ponadto, powszechnym w tych nieco lepszych konsolach analogowych jest złącze Insert Point, znajdujące się na każdym kanale i często też na wyjściach Aux oraz grup, jak i głównych (L+R). Insert Point może występować jako osobne wyjścia Send oraz Return, lub jedno złącze Stereo TRS (jack), gdzie wprowadzany jest kabel rozdzielający jeden jack stereo na dwa jacki mono. Złącze to umożliwia na wprowadzenie dodatkowego procesora sygnału w obwód kanału, zazwyczaj zaraz po przedwzmacniaczu mikrofonowym - urządzenia o jakich mowa to np. bramka, kompresor czy korektor graficzny. Rozwiązanie to umożliwia dużo bardziej zaawansowaną kontrolę brzmienia zarówno poszczególnych instrumentów, jak i osobnych miksów.

  

Jakość komponentów, konstrukcja urządzenia

Podstawową zmienną determinującą jakość brzmienia konsoli są przedwzmacniacze mikrofonowe, znajdujące się na samym wejściu sygnału. Jeżeli są one kiepskiej jakości, zdegradują sygnał, czego nie da się już naprawić w późniejszym etapie. Dobry preamp musi wiernie oddawać brzmienie z mikrofonu, jego dynamikę i najmniejsze niuanse w całym spektrum słyszalnych częstotliwości. Ponadto musi oferować szeroki zasięg wzmocnienia (gain), aby obsłużyć sygnały o różnych poziomach głośności, oraz odpowiednio wysoki headroom (maksymalne dopuszczalne wzmocnienie, mierzone w decybelach, nie przeciążające obwodu). Jakość preampu bezpośrednio odbija się na cenie miksera.

 

[img:13]

 

Drugim komponentem kluczowym w jakości brzmienia jest korekta (analogowa bądź cyfrowa) - chodzi tu zarówno o ilość dostępnych pasm i możliwości ich regulacji, rodzaj korekty (półkowa, półparametryczna, parametryczna), jaki i samą naturę jej brzmienia - dobre equalisery zazwyczaj określane są jako dynamiczne, czułe bądź reaktywne (czy potrzeba dużych bądź delikatnych zmian aby zauważyć różnicę) oraz "muzykalne", tj. kiedy podbijanie lub obcinanie pewnych częstotliwości wydaje się współgrać z naturą instrumentu i wydobywać jego pożądany dźwięk, na przykład: podbicie wyższych częstotliwości w przypadku talerzy perkusji sprawia, że stają się klarowniejsze, jaśniejsze, ale nie nieprzyjemnie i ostro trzeszczące.

Warto również przyjrzeć się całej konstrukcji urządzenia - czy jest solidne i sprawia wrażenie wytrzymałego, czy konstrukcja jest stalowa czy plastikowa; czy suwaki oraz potencjomentry chodzą gładko, ale jednocześnie są np. zabezpieczone przez wgnieceniem się w panel od przypadkowego mocnego nacisku / upadku; czy suwaki mają osłonki z gumy zapobiegające gromadzeniu się kurzu. Następnie - czy panel jest przejrzysty, oznaczenia widoczne, a wskaźniki odpowiednio widoczne. W przypadku konsoli cyfrowej - czy wyświetlacz jest odpowiednio duży, a wszystkie przyciski i kontrolki łatwe w odnalezieniu i zidentyfikowaniu. Wszystko to wydaje się być oczywiste, ale warto się zastanowić i przyjrzeć uważnie przed zakupem konsoli - jest to duża inwestycja i trzeba mieć jednak na uwadze własny konfort użytkowania, jak i bezpieczeństwo samego urządzenia.

 

[img:14]

 

Pomyśl też o transporcie: czy konsola będzie często w ruchu, czy raczej permanentnie zainstalowana w klubie / hali. Jeżeli to pierwsze, to warto rozejrzeć się za czymś ergonomicznym, oferującym sporo złącz i funkcji, ale nie wymagającym czterech osób do przeniesienia z miejsca w miejsce.

 

Funkcje

Dobry mikser estradowy powinien móc sprostać różnym przedsięwzięciom, w przeciwieństwie do jednego rodzaju sytuacji, miejsca czy wydarzenia. Dlatego, poza odpowiednią ilością kanałów i wyjść, dobrymi przedwzmacniaczami i korektą, i tak dalej, w lepszej konsoli znajdziesz takie funkcje jak:

 

  • Podstawowe kontrolki manipulacji sygnału na wejściu jak wybór wejścia mikrofonowego lub liniowego; przycisk Pad (redukujący poziom sygnału); odwrócenie fazy (Polarity lub Phase) do zastosowania w przypadku pewnych sposobów omikrofonowania bądź nietypowych kabli mikrofonowych; filtr górnoprzepustowy (High Pass Filter) obcinający najniższe częstotliwości w źródłach, gdzie są one zbędne; przycisk Phantom Power/+48 V, zasilający mikrofony pojemnościowe i aktywne DI-boxy (w tańszych modelach jest jeden włącznik tego zasilania na wszystkie kanały, w lepszych - osobne w każdym kanale); przycisk wyłączający / pomijający korektę - bardzo ważne jest, aby porównać sygnał przez i po zastosowaniu korektora, aby upewnić się, czy naprawdę poprawiliśmy brzmienie instrumentu czy źródła.

 

  • Grupy: najbardziej podstawowy mikser posiada wyjście stereo, czyli dwa osobne kanały, do których kierowane są sygnały z poszczególnych źródeł. Grupy to dodatkowe ścieżki, do których można skierować sygnał, aby ułatwić kontrolę i manipulacje zbiorów instrumentów (jak zestawu perkusyjnego, sekcji orkiestry, chóru, i tak dalej), traktując je jako jedną całość. Za najprostszy przykład weźmy perkusję: sygnały z poszczególnych kanałów, a więc stopę, werbel, i tak dalej, po indywidualnej korekcie, kompresji itp, możemy skierować do grup 1 i 2 (aby zachować obraz stereo) i w ten sposób móc regulować głośność całego zestawu tylko parą suwaków, oraz by poddać je dalszej obróbce, np. podłączenia korektora graficznego do punku Insert dla tych grup, i skierować dalej do np. głównych wyjść konsoli.

 

[img:4]

 

  • VCA oraz grupy VCA (DCA w przypadku konsoli cyfrowej) ang. Voltage Controlled Amplifier: wzmacniacz sterowany napięciem (lub: Digitally Controlled Amplifier). Funkcja obecna w profesjonalnych modelach konsol estradowych - w "normalnej" konsoli suwak kontroluje wzmocnienie. W konsoli z  VCA, suwak kontroluje napięcie, którego zmiany z kolei powodują zmiany wzmocnienia we wzmacniaczu, umiejscowionym gdzie indziej w obwodzie konsoli. Jest to dość skomplikowane w teorii, jednak w praktyce oznacza to, że: suwaki z konsoli z VCA nie degradują jakości brzmienia wraz z wiekiem i drobnymi uszkodzeniami / nagromadzeniem brudu; grupy VCA pozwalają na dużo wygodniejszą i łatwiejszą kontrolę grup instrumentów, a ich regulacja oznacza zmianę głośności we wszyskich miejscach docelowych sygnału (jak sendy aux, itp.), w przeciwieństwie do klasycznych analogowych grup, gdzie zmieniana jest tylko głośność w miksie L+R. W skrócie - klasyczne grupy służą głównie do ułatwienia procesowania sygnału, grupy VCA - do wygodnej kontroli zbiorów instrumentów.

 

[img:5]
Konsola Soundcraft MH2 z ośmioma grupami VCA

 

  • Matryca: kolejna funkcja obecna w profesjonalnych mikserach estradowych, mająca główne zastosowanie w teatrach czy dużych halach koncertowych. Działa ona na zasadzie miksera w mikserze. W teatrach czy dużych halach, zważywszy na konstrukcję i akustykę wnętrz, może zaistnieć konieczność tworzenia bardzo wielu miksów dźwięku, skierowanych do poszczególnych części budynku. I tak jak główny miks stereo czy miksy Aux obsługują scenę, matryca może być wykorzystana do obsługi dodatkowych zestawów głośników dla orkiestry lub zamocowanych w różnych sektorach widowni. I tak poszczególne grupy można dodatkowo kierować do wielu wyjść matrycy, znacząco zwiększając możliwości routingu sygnału.

 

[img:6]
Sekcja matrycy w konsoli Yamaha PM5000

 

  • Obsługa monitorów / Front of House - w większych przedsięwzięciach estradowych, zazwyczaj używane są dwie konsole; jedna do obsługi głównego miksu dla publiczności, druga dla odsłuchów scenicznych. Dobry mikser będzie zdolny pracować w obu tych sytuacjach - jak wspominałem, w dzisiejszych czasach elastyczność jest cechą kluczową. Tak więc większe konsole estradowe mają przełączniki zamieniające tryb ich pracy z monitorów na FOH - dotyczy to głównie zamiany grup i wyjść Aux oraz obsługujących je suwaków i potencjometrów, a także złącz Insert.

 

[img:7]
Sekcja grup konsoli Allen&Heath GL3800, z wyraźnym podziałem roli suwaków w trybie FOH i Monitor. W pierwszym trybie, suwaki kontrolują grupy oraz wyjścia główne. W trybie obsługi monitorów, suwaki kontrolują 10 wyjść Aux oraz odsłuch realizatorski.

 

  • Dodatkowe funkcje jak oscylator białego / różowego szumu do testowania systemu czy wbudowany graficzny korektor na głównym wyjściu stereo, wskaźniki VU, i tym podobne.

 

  • W konsolach analogowych: wbudowane cyfrowe moduły jak interfejs audio (USB czy FireWire) i wbudowane jednostki efektów cyfrowych (występują one głównie w tańszych konsolach analogowych, stworzonych do obsługi niewielkich imprez; są to urządzenia zaprojektowane, aby oferować prosty w podłączeniu i obsłudze pakiet "wszystko w jednym" - jeżeli kupujesz mniejszą konsolę na niewielkie imprezy, wbudowane efekty czy graficzny korektor mogą być atutem, jednak przetestuj je lub poczytaj recenzje zanim dokonasz zakupu. Jak to bywa: niektóre modele są zaskakująco dobre, inne, cóż.... nie są).

 

Jeżeli konsola, nad którą się zastanawiasz posiada większość z powyższych funkcji, patrzysz w dobrym kierunku. Jest jednak jeszcze pare czynników, na które warto zwrócić uwagę. Jednym z nich jest ergonomia projektu konsoli oraz prostota i intuicyjność obsługi. Zastanów się, czego naprawdę ci potrzeba, jakim operujesz budżetem i jakie będą najczęstsze wydarzenia, jakie będziesz obsługiwał.

Często ignorowanym, a jednak dość istotnym czynnikiem, jest zaprojektowanie samego głównego panelu konsoli, oraz wszystkich przełączników - pamiętaj, że niekiedy przyjdzie ci pracować w słabo oświetlonych, zatłoczonych miejscach. Czy panel jest przejrzysty, czy przytłacza mnogością kontrolek ciasno upakowanych ze sobą? Czy łatwo widać, kiedy dany przycisk jest wciśnięty czy nie? Są to informacje, które mogą oszczędzić ci sporo stresu w przyszłości.

 

[img:8]
Upewnij się, że swobodnie poruszasz się po panelu konsoli i znasz funkcje wszystkich kontrolek. Problemy ze znalezieniem konkretnej funkcji w krytycznej sytuacji mogą być niezwykle stresujące.

 

 

Jest jeszcze jedno pytanie, zadawane w kółko od wielu lat, na które bynajmniej nie będę się rozpisywał, a w odpowiedzi na które wspomnę jedynie o kilku kluczowych zagadnieniach.

 

Mianowicie: cyfra czy analog?

O tym w następnej części poradnika.

 

   

Pozostałe poradniki Poradnik: Ucho kontra pomiar, czyli o głośności i głośnym graniu Słuch ludzki to bardzo skomplikowany i bardzo czuły analizator audio, bez którego nie tylko praca osób „parających” się dźwiękiem byłaby niemożliwa, ale i codzienne życie mocno utrudnione. Pomimo tego współczesny „dźwiękowiec” –...
Problemy polskich kapel, co może, a czego nie realizator Kolejny odcinek z serii Sekrety Studia. Tym razem spotykamy się z Maciejem Mularczykiem, realizatorem dźwięku z wieloletnim doświadczeniem w studiu LODOWA w Łodzi. Miejsce to jest szczególne na mapie Polski, gdyż jest zarówno komfortową...
Zbuduj sobie modulara - Behringer Ci pomoże! Syntezatory modularne pojawiły się na szerszą skalę w latach 60. i 70. ubiegłego wieku. Można je zobaczyć na zdjęciach takich tuzów ówczesnej muzyki elektronicznej, jak Tangerine Dream, Kitaro, Klaus Schulze, Jean Michelle Jarre i wielu,...
Sekrety doskonałych nagrań w domowym studiu Dzisiejszy gospodarz domowego studia nagrań - Jarek Toifl - opowiada, jak osiąga profesjonalne nagrania w swoim studiu. Zobacz fascynującą rozmowę Rafała Kossakowskiego (Kosa Buena Studio) z Jarkiem, poznaj używany przez niego sprzęt do...
Realizator dźwięku filmowego: Michał Kosterkiewicz (TOYA STUDIOS Zawód realizatora dźwięku niejedno ma imię. Zobacz spotkanie z Michałem Kosterkiewiczem - realizatorem dźwięku filmowego z TOYA STUDIOS, którego pytamy m.in. o specyfikę pracy, sprzęt do wykonania miksu do ATMOS itp.
PORADNIK: Mikrofon i preamp - Trudne partnerstwo W tym poradniku poruszamy kwestie związane z doborem odpowiedniego preampu (przedwzmacniacza) do mikrofonu. Dowiedz się jak ustawić preamp, na co zwracać uwagę przy wyborze sprzętu do Twojego studia. Porady eksperta