Przestrzeń w nagraniu, czyli pogłos kontra procesory czasowe

Przestrzeń w nagraniu, czyli pogłos kontra procesory czasowe

6 listopada 2015, 11:58
autor: Krzysztof Maszota

Procesory czasowe, w szczególności Pogłos (ang. Reverb) stosujemy w celu stworzenia wrażenia, że dźwięk umieszczony został w konkretnej przestrzeni akustycznej, np. w kościele, w sali koncertowej, w ciasnej miejskiej uliczce lub w wielkim kanionie.

 

Dlaczego stosujemy efekty pogłosowe?

Nie każda sala koncertowa spełnia kryteria, które predysponują ją do nagrań. Dźwięk na widowni może być akceptowalny, ale mieszanka ujęć bliskich oraz ujęcia ogólnego może nie spełniać kryteriów poprawności produkcji fonograficznej.

Dlatego w wielu przypadkach podczas postprodukcji nagrań prócz ogólnych ujęć zawierających odpowiedź akustyczną pomieszczenia do miksu dodawane są sztuczne efekty przestrzenne lub pogłosy impulsowe. Te ostatnie są zarejestrowane w sali, w której nagrań dokonywano lub pochodzą z innych sal o renomowanych warunkach akustycznych.

 

Badanie - Nagranie kwartetu smyczkowego

Badanie ma za zadanie uzyskanie odpowiedzi na kilka pytań:

 
  • Czy w pomieszczeniu "żywym" akustycznie rezonans znacząco wpływa na komfort muzyków podczas nagrań?
  • Jakie są rezultaty nagrań z pomieszczeń o różnej akustyce?
  • Czy poprzez zastosowanie efektów przestrzennych można przybliżyć się do akustyki sali, w której dokonano nagrań?

 

[img:1]

Aula, która posłużyła do nagrań kwartetu.

 

Pomieszczenia

Zespół został nagrany w uczelnianej sali audytoryjnej, której przeznaczenie to wykłady, a adaptacja akustyczna sprowadziła się do przystosowania jej do jak najlepszej, czyli równomiernej oraz czytelnej propagacji głosu mówcy we wszystkie miejsca sali, w których przebywają słuchacze. W sali tej zastosowano połączenie wielu elementów rozpraszających (dyfuzory), chłonących (absorbery) oraz ukierunkowujących (reflektory) dźwięk z krańca sali w kierunku miejsc słuchaczy.

Sala ta, by zapewnić odpowiedni współczynnik zrozumiałości mowy nie posiada zbyt długiego czasu pogłosu. Jego wartość to około 1 sekundy, co wykazały pomiary odpowiedzi akustycznej, przeprowadzone na potrzeby pozyskania impulsu pogłosowego. Właściwości sali nie są idealnym rozwiązaniem do tego typu nagrań. Jednak jego kubatura i dość ciekawa adaptacja akustyczna, pozwalają uzyskać "żywy" charakter dźwięku.

Drugim miejscem, w którym zostały przeprowadzone nagrania na potrzeby tego doświadczenia było studio nagrań o niewielkiej kubaturze, znikomym czasie pogłosu, dużej chłonności okładzin ścian.

 

[img:2]

Studio, które posłużyło do nagrań kwartetu.

 

Warunki przeprowadzenia doświadczenia

Właściwości nagrania w auli oraz studio:

  • Zostały przeprowadzone tego samego dnia,
  • Zostały nagrane na tych samych instrumentach,
  • Zostały nagrane bez dłuższych przerw czasowych pomiędzy nimi,
  • Temperatura w sali była o około 3 stopnie niższa w porównaniu do studia nagrań.

 

Ustawienie zespołu wynikało z komfortu pracy muzyków podczas nagrania. Realizator dźwięku nie wpływał na ten element.  Z tego też powodu rozstawienie zespołu nie jest zbyt szerokie, co skutkuje dość wąskim obrazem przestrzeni stereofonicznej na mikrofonach ogólnych.

 

Ustawienie mikrofonów

Ustawienie mikrofonów w nagraniu w obu pomieszczeniach było identyczne (z dokładnością do kilku centymetrów oraz kilku stopni na osi mikrofonów).

 

[img:3]

Rozstawienie mikrofonów w Auli.

 

W bliskich ujęciach zastosowano charakterystyki kierunkowe kardioidalne w celu wyeliminowania przesłuchów. Mikrofony ogólne zostały ustawione po osłuchaniu grającego zespołu z różnych punktów Auli na osi dzielącej symetrycznie przez środek skład zespołu.

Ustawienie mikrofonów ogólnych w odległości 4.7m od skraju małej sceny, na której posadowiony był zespół wynikało z oceny słuchowej, podczas której w tym właśnie miejscu proporcje pomiędzy pogłosem sali, a dźwiękiem ze sceny były najciekawsze. Do pary ogólnej zastosowano mikrofony o charakterystyce kardioidalnej. Mikrofony ogólne w studio z przyczyn technicznych zostały umieszczone bliżej zespołu, w odległości 120cm.

 

[img:4]

Schemat rozstawienia mikrofonów oraz zespołu.

 

Wnioski z nagrań

W związku z tym, że rozstawienie zespołu na scenie nie jest zbyt szerokie, skutkuje to dość wąskim obrazem przestrzeni stereofonicznej na mikrofonach ogólnych. Ponadto mikrofony te oddalone były dość daleko od zespołu, co pogłębiło wrażenie wąskiej przestrzeni stereofonicznej. Jednak ustawienie takie było kompromisem pozwalającym uzyskać spójne, ale zarazem pogłosowe brzmienie całości zespołu.

W studio natomiast ze względu na kubaturę pomieszczenia mikrofony ogólne musiały zostać ustawione znacznie bliżej kwartetu. Ponadto duży stopień tłumienia powierzchni studia wpłynął na uzyskanie nagrania pozbawionego pogłosu.

 

Generowanie odpowiedzi impulsowej Auli

Po nagraniach w Auli przeprowadzona została procedura pozyskania odpowiedzi impulsowej przestrzeni akustycznej. Do tego celu posłużyła konfiguracja składająca się z szerokopasmowego głośnika, interfejsu audio oraz aplikacji Apple Impulse Response Utility.

 

[img:5]

Nagranie odpowiedzi impulsowej w Auli.

 

Sygnał odpowiedzi impulsowej został zarejestrowany za pomocą ogólnej pary mikrofonów, stojących w tej samej pozycji, jak podczas nagrań zespołu. Głośnik został ustawiony przed sceną w miejscu, gdzie znajdował się podczas nagrań kwartet. Sygnał zastosowany do generowania rezonansu to Sweep (swept sinewave), czyli płynne odtwarzanie wszystkich częstotliwości w zakresie 20Hz - 20kHz.

 

[img:6]

Okno aplikacji Apple Impulse Response Utility.

 

Wady i zalety pomieszczeń

W opinii zespołu istnieją wady i zalety obu środowisk, w których nagrywane były przykłady dźwiękowe. W tabeli wymieniam te cechy, na które zwrócono szczególną uwagę.

 

AULA
WYTŁUMIONE STUDIO NAGRAŃ
ZALETY
WADY
ZALETY
WADY
Poczucie przestrzeni
Brak selektywności
Selektywność dźwięku
Obnażanie wszelkich niuansów wykonania
Pogłos
Rezonanse
Kontrola rezonansów
 
Wzmacnianie dźwięku
 
 
Wymagany większy wysiłek podczas gry
Swoboda wykonania
 
 
Brak swobody wykonania

Wady i zalety pomieszczeń.

 

Warto zwrócić uwagę, że w tabeli pojawiło się wiele cech przeciwstawnych, dla danego typu pomieszczenia. Wskazuje to na fakt, iż najistotniejsze dla muzyków są proporcje pomiędzy nimi. Zbyt duże rozmycie dźwięku bowiem może tak samo przeszkadzać, jak zbyt duża selektywność.

Przykładem większych form muzycznych, którym pogłos znacząco pomaga w wykonaniu dzieła jest chór. Dzięki przestrzeni stanowi on spójny aparat wykonawczy.

 

Usuwanie pogłosu z nagrań

Odpowiedź akustyczna pomieszczenia ma duży wpływ na rejestrowany sygnał.
W muzyce klasycznej nie stosujemy ujęć mikrofonowych bardzo bliskich, które często spotykane są w nagraniach studyjnych muzyki rozrywkowej.

Odległość mikrofonu od instrumentu w nagraniach składów klasycznych wynosi na ogół minimum 50cm. Im większa odległość mikrofonu od instrumentu, tym większy wpływ akustyki otoczenia na rejestrowane brzmienie. Jeszcze większy udział akustyki pomieszczenia dotyczy sygnałów z ujęć ogólnych, zwanych dalekimi. Pochodzących z pary lub innej konfiguracji mikrofonów rejestrujących cały aparat wykonawczy.

Jeśli podczas nagrań nie zapanujemy nad proporcjami sygnałów bezpośrednich w stosunku do brzmienia rezonansu sali, to bardzo trudno jest odwrócić ten proces. Współczesna technologia oferuje co prawda rozwiązania pozwalające usuwać pogłos z nagrań, jednak są one nie idealne, a co za tym idzie nie sprawdzają się we wszystkich przypadkach.

 

[img:7]

Przykładem tego typu algorytmu jest opcja DeReverb Izotope RX. Z mojego doświadczenia rozwiązania tego typu potrafią poradzić sobie z niezbyt dużą ilością pogłosu na głosie lektora. Dzięki czemu można skompensować wady kabiny lektorskiej stosowanej do nagrań. Jednak jeśli poddamy takiej obróbce sygnał znacznie bardziej złożony, w którym udział pogłosu jest większy proces zaczyna mieć znaczący wpływ na brzmienie wprowadzając artefakty.

 

W akustyce istniał okres, w czasie którego tendencją było budowanie wytłumionych sal nagraniowych. Wychodzono z założenia, że pogłos zawsze łatwiej dodać, niż go ująć.
Później stopniowo wracano do sal żywych akustycznie, m.in. ze względu na lepsze wzajemne relacje wykonawcze zespołów, szczególnie w odniesieniu do muzyki klasycznej.

Dlatego tak ważne jest uwzględnienie czynnika akustyki pomieszczenia podczas planowania nagrań. W procesie decyzyjnym znacząco pomaga dokonywanie próbnych ujęć, a w następstwie oceny materiału:

 

  • Korekta ustawień mikrofonów bliskich i ogólnych,
  • Dobór / zmiana charakterystyk kierunkowych mikrofonów,
  • Dobór / zmiana mikrofonów,
  • Dobór / zmiana technik mikrofonowych (np. mikrofonów ogólnych),
  • Zmiana ustawienia zespołu muzycznego (jeśli jest możliwa),
  • Zmiana akustyki otoczenia (jeśli jest możliwa, np. za pomocą zmiennych elementów sali, czy też przenośnych elementów akustycznych, takich, jak np. absorbery, czy dyfuzory).

 

Nagrania

Na zakończenie tego artykułu chciałbym zaprezentować nagrania oraz opisać ogólne wrażenia z nimi związane.

 

[img:8]

Porównanie ujęć w sesji Pro Tools.

 

Tytuł
Autor / Wykonawca
Aula ujęcie bliskie
Aula ujęcie ogólne
Aula ujęcie ogólne i bliskie
Studio ujęcie ogólne i bliskie
Studio ujęcie ogólne i bliskie + Impulse Reverb
Humoreska
Antoni Dworzak
X
X
X
 
 
New York New York
Frank Sinatra
X
X
X
 
 
Scent of a Woman
The Tango Project
X
X
X
X
X
Tańce połowieckie
Aleksandr Borodin
X
X
X
X
X

Lista nagrań oraz dostępne ujęcia.

 

Aula ujęcie bliskie

Duży udział dźwięku bezpośredniego, śladowa ilość pogłosu, słyszalna szczególnie w pauzach. Wyraźnie słyszalne skoki dynamiczne. Brzmienie ostre, bliskie. Możliwość wpłynięcia na przestrzeń stereo.

 

Aula ujęcie ogólne

Duży udział pogłosu, małe możliwości wpłynięcia na przestrzeń stereo. Zredukowana dynamika poszczególnych instrumentów. Łagodniejsze brzmienie całości, ponadto większy udział niższych rezonansów w zakresie 100 - 200Hz, wpływa na ocieplenie brzmienia. Spójne brzmienie całego zespołu.

 

Aula ujęcie ogólne i bliskie

Duży udział pogłosu, lecz spore możliwości wpłynięcia na przestrzeń stereo, dzięki obecności sygnałów z ujęć bliskich. Większa selektywność poszczególnych źródeł dźwięku. Zespół wysuwa się na bliższy plan w porównaniu z sygnałem z ujęć ogólnych. Spójne, ale zarazem selektywne i ciepłe brzmienie zespołu.

 

Studio ujęcie ogólne i bliskie

W porównaniu do ujęć bliskich z Auli brzmienie jest jeszcze bardziej selektywne, dobrze kontrolowane w niskim paśmie, bardzo bliskie i namacalne.

 

[img:9]

Impuls pogłosowy.

 

Studio ujęcie ogólne i bliskie + Impulse Reverb

W porównaniu do ujęcia ogólnego połączonego z bliskim w Auli w tym przypadku uzyskujemy dość podobną przestrzeń pogłosową. Różni się jednak znacząco ogólna barwa, z elementami przemawiającymi na korzyść, jak i niekorzyść tego ujęcia.
W tym miksie znacznie selektywniej brzmi całość, ale w niektórych fragmentach brzmienie instrumentów jest nieco "pudełkowate". Dobra kontrola niskich tonów niestety idzie w parze z nieco mniej cieplejszym brzmieniem.

Lepiej kontrolowana jest lokalizacja źródeł dźwięku, głównie za przyczyną dość dużej odległości od zespołu mikrofonów ogólnych w ujęciu z Auli. W tym ujęciu zaś mikrofony ogólne były znacznie bliżej zespołu.

 

Wnioski

Bardzo trudno jest w sposób elektroniczny symulować warunki akustyczne pomieszczenia. Znaczący wpływ na to mogą mieć następujące czynniki:

 

  • Mikrofony ogólne, które rejestrują w największym stopniu akustykę pomieszczenia rejestrują również przesunięcia fazowe, wynikające z odległości od poszczególnych źródeł dźwięku. Nałożenie pogłosu na ujęcia bliskie lub ujęcie ogólne umiejscowione w studio w innej odległości, niż odległość mikrofonów ogólnych w sali koncertowej będzie skutkowało różnicami w "pobudzaniu" przestrzeni pogłosowej.
  • Nagranie impulsu pogłosowego sali dokonywane jest w pewnych ustalonych warunkach, czyli przy stałym poziomie głośności źródła sygnału wzbudzającego rezonanse. Natomiast zespół muzyczny pobudza pomieszczenie do rezonansu w całej skali głośności. Ponadto instrumenty znajdują się w kilku oddalonych od siebie miejscach, a głośnik w jednym punkcie.

 

Zatem jednoznacznie możemy stwierdzić, że trudność sprawia wierna symulacja warunków otoczenia sali koncertowej w studio nagrań. Mimo zaawansowanej technologii, zbyt wiele czynników wpływa istotnie na różnice. Jednak, jak pokazują przykłady różnych ujęć również ujęcia ze studia z dodanym pogłosem, naniesionym na sygnał technologią splotową1 mogą się sprawdzić podczas nagrań składów kameralnych. To czy skorzystamy ze studia, czy z sali koncertowej wyniknie z:

 

  • Potrzeby, możliwości i wygody pracy realizatora nagrań,
  • Wygody pracy muzyków.

 

Pozostałe poradniki Poradnik: Ucho kontra pomiar, czyli o głośności i głośnym graniu Słuch ludzki to bardzo skomplikowany i bardzo czuły analizator audio, bez którego nie tylko praca osób „parających” się dźwiękiem byłaby niemożliwa, ale i codzienne życie mocno utrudnione. Pomimo tego współczesny „dźwiękowiec” –...
Problemy polskich kapel, co może, a czego nie realizator Kolejny odcinek z serii Sekrety Studia. Tym razem spotykamy się z Maciejem Mularczykiem, realizatorem dźwięku z wieloletnim doświadczeniem w studiu LODOWA w Łodzi. Miejsce to jest szczególne na mapie Polski, gdyż jest zarówno komfortową...
Zbuduj sobie modulara - Behringer Ci pomoże! Syntezatory modularne pojawiły się na szerszą skalę w latach 60. i 70. ubiegłego wieku. Można je zobaczyć na zdjęciach takich tuzów ówczesnej muzyki elektronicznej, jak Tangerine Dream, Kitaro, Klaus Schulze, Jean Michelle Jarre i wielu,...
Sekrety doskonałych nagrań w domowym studiu Dzisiejszy gospodarz domowego studia nagrań - Jarek Toifl - opowiada, jak osiąga profesjonalne nagrania w swoim studiu. Zobacz fascynującą rozmowę Rafała Kossakowskiego (Kosa Buena Studio) z Jarkiem, poznaj używany przez niego sprzęt do...
Realizator dźwięku filmowego: Michał Kosterkiewicz (TOYA STUDIOS Zawód realizatora dźwięku niejedno ma imię. Zobacz spotkanie z Michałem Kosterkiewiczem - realizatorem dźwięku filmowego z TOYA STUDIOS, którego pytamy m.in. o specyfikę pracy, sprzęt do wykonania miksu do ATMOS itp.
PORADNIK: Mikrofon i preamp - Trudne partnerstwo W tym poradniku poruszamy kwestie związane z doborem odpowiedniego preampu (przedwzmacniacza) do mikrofonu. Dowiedz się jak ustawić preamp, na co zwracać uwagę przy wyborze sprzętu do Twojego studia. Porady eksperta